« Η ελευθερία είναι πιο αναγκαία και από την ίδια την ύπαρξη στον άνθρωπο! Γιατί αυτή κάνει γλυκιά τη ζωή, αυτή γεννά ηγέτες, αυτή τεχνίτες, και μόνο αυτή τελικά τιμά την ανθρωπότητα».
«Ελληνική Νομαρχία ή Λόγος περί Ελευθερίας»
Είναι μεγάλη η χαρά αλλά και η τιμή να γιορτάζουμε φέτος τα 200 χρόνια από την έναρξη της ελληνικής παλιγγενεσίας. Γιορτάζουμε τον αγώνα των Ελλήνων να έχουν ένα τόπο όπου να μπορούν να εισπνέουν τον αέρα της ελευθερίας.
Σίγουρα έχουμε ακούσει αυτές τις ημέρες, και θα ακούσουμε τις ημέρες που έρχονται περισσότερα, για το μεγάλο αυτό γεγονός, για τα πρόσωπα, για τους ηρωισμούς ανδρών και γυναικών, αλλά και για τις μελανές πλευρές του αγώνα. Τα διδάγματα της περιόδου αυτής είναι πολλά από όποια πλευρά και αν τα μελετήσει κάποιος. Το αποτέλεσμα όμως είναι ένα: η Ελλάδα Ελεύθερη.
Αδιαμφισβήτητα οι ήρωες της επανάστασης, άνδρες και γυναίκες, έχουν τον πρώτο λόγο στους εορτασμούς αφού χάρη στη θυσία τους και το «ξεβόλεμά» τους δόθηκε ένας άνισος αλλά νικηφόρος αγώνας, με σύμμαχο την δίψα και την πίστη για την ελευθερία.
Σημαντικό, όμως, ρόλο στη διαδικασία της εθνεγερσίας έπαιξε και η ελληνική διασπορά, οι γνωστές ελληνικές παροικίες, που από τα πρώτα χρόνια της πτώσης της Κωνσταντινούπολης προσπαθούσαν με όλα τα μέσα να ανάψουν τη φλόγα του ξεσηκωμού συνδράμοντας με όποιο πρόσφορο μέσο. Από τον Καρδινάλιο Βησσαρίων την επόμενη κιόλας χρονιά από την άλωση που έκανε σημαντικές προσπάθειες για την οργάνωση σταυροφορίας κατά των Οθωμανών, στους Ματθαίο Καρυόφυλλο τον κρητικό και Χιώτη Λέων Αλάτιο, τον 17ο αιώνα στη Ρώμη που προσπαθούν να καυτηριάσουν την δυσμενή προκατάληψη κατά των Ελλήνων. Αργότερα ο Λεονάρδος Φιλαράς στο Παρίσι ως πρέσβης του Δούκα της Πάρμας, απεργάζεται τρόπους για την απελευθέρωση του σκλαβωμένου Γένους. Ενώ φτάνοντας στην προεπαναστατική περίοδο ο Γρηγόριος Ζαλύκης και Στέφανος Χατζής Μόσχος οργανώνουν μυστική εταιρεία στο Παρίσι το 1814, η μετεξέλιξη της οποίας οδήγησε στη Φιλική Εταιρεία από τους Τσακάλωφ, Σκουφά και Ξάνθο, αρχικά στην Μόσχα κα μετά στην Οδησσό.
Προς το τέλος του 18ου αιώνα οι παροικίες αυτές ανθίζουν από πολλές απόψεις: οικονομική, κοινωνική, και πολιτιστική. Σε πολλές περιπτώσεις κατάφεραν να κάνουν τα ελληνικά, και με τη βοήθεια της εκκλησίας και των φαναριώτικων κύκλων σε Μολδοβλαχία και Βουκουρέστι, την γλώσσα του εμπορίου και της διανόησης ιδιαίτερα στην ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων. Ιδρύονται σχολεία και σχολές στην Τεργέστη, Βιέννη, Πέστη, Μίσκολτς αλλά κυρίως στην Οδησσό. Ταυτόχρονα η Βιέννη, το Άμστερνταμ και το Παρίσι γίνονται τα εκδοτικά κέντρα της ελληνικής γλώσσας και αναλαμβάνουν την εξύψωση του ηθικού των σκλαβωμένων Ελλήνων και την εντρύφησή τους στην έννοια της Ελευθερίας, προϋπόθεση για την ευόδωση του αγώνα. Τα έργα του Κοραή εκδόθηκαν στο Άμστερνταμ, του Φεραίου στην Βιέννη και την Τεργέστη. Ο Άνθιμος Γαζής και ο Θεόκλητος Φαρμακίδης εξέδωσαν το περιοδικό «Ερμής ο Λόγιος» στη Βιέννη, η «Μέλισσα» και η «Αθηνά» στο Παρίσι, η «Καλλιόπη» με φιλολογικό περιεχόμενο και ο «Ελληνικός Τηλέγραφος» με πολιτικό και οικονομικό περιεχόμενο επίσης στη Βιέννη.
Αργότερα και κατά τη διάρκεια της επαναστατικής περιόδου οι παροικίες αυτές συμβάλλουν με κάθε τρόπο (έμψυχο ή υλικό) στο αγώνα, ενώ δημιουργούν και ένα πνεύμα φιλελληνισμού που δημιουργεί τις βάσεις της αναγνώρισης του αγώνα και της δημιουργίας του πρώτου Ελληνικού κράτους.
Στη μακρά και ίσως κουραστική αυτή αφήγηση μας είναι σημαντικό να καταννοήσουμε τη σημασία της γλώσσας μας η οποία κράτησε τη συνέχεια του Ελληνισμού και τον βοήθησε να ξαναπιάσει το νήμα ύστερα από 400 και πλέον χρόνια σκλαβιάς.
Από την μια πλευρά, η διατήρησή της στο ελλαδικό χώρο συντελέστηκε είτε μέσω της θρησκείας (κείμενα) και των παραδόσεων που δεν επέτρεψε την ώσμωση με το οθωμανικό στοιχείο και κατ΄ επέκταση την «οθωμανοποίηση» που υπέστησαν άλλοι λαοί της Ανατολής. Από την άλλη πλευρά, στις ελληνικές κοινότητες της διασποράς η γλώσσα λειτούργησε ως συνεκτική ταυτότητα των ανθρώπων της, οι οποίοι παρά την μεγάλη απουσία από τον ελληνικό χώρο δεν την εγκατέλειψαν αλλά προχώρησαν στην οργάνωση της μάθησής της ως συνειδητής επιλογής και της καθιέρωσής της σε πολλές περιπτώσεις είτε ως γλώσσα εμπορίου είτε ως εργαλείο φιλομάθειας.
Οι επιδόσεις της διασποράς της προεπαναστατικής Ελλάδας στο γλωσσικό ζήτημα μας δίνει βαριά κληρονομιά σε όλους εμάς που αποτελούμε μέρος της σήμερα, και μας δείχνει το παράδειγμα που πρέπει να μιμηθούν τα σχολεία μας: Να δώσουν τον αγώνα για τη διατήρηση της γλωσσικής συνέχειας στους νέους και τις νέες μας. Έναν αγώνα σε διαφορετικές μεν, αλλά δύσκολες συνθήκες, ώστε να μπορούν τα παιδιά μας να έχουν πρόσβαση σε Υψηλά Ιδανικά όπως αυτά της Ελευθερίας, του Ανθρωπισμού, του Πολιτισμού να νιώθουν υπερήφανα και να μάχονται για αυτά.
Χρόνια Πολλά
Το ΔΣ του Ελληνικού Σχολείου (ΤΕΓ) Ρότερνταμ.